O TRGU MARIJE TRANDAFIL
Ovaj trg, nekadašnji novosadski Žitni trg, spada u najstarije delove grada, a na planu grada iz 1745. godine ne predstavlja posebnu celinu već je deo današnje Pašićeve ulice, tada pod imenom „Vel’ka čaršija“, i jedno je od svega 9 upisanih imena ulica na ovom najstarijem planu (2 na srpskom, 1 na mađarskom i 6 na nemačkom). Na samom trgu na mestu zdanja Matice srpske nalazio se turski han, što zajedno sa imenom možda ukazuje i na naselje pre dolaska Habsburga.
Na narednoj grafici iz 1698. godine vidimo na kraju zemljanog mosta (na mestu današnje Dunavske) iz pravca Petrovaradina račvanje na samo 3 ulice koje su činile varoš: pravo iz pravca Petrovaradina sa (na mestu današnje Dunavske) pružala se današnja Pašićeva, čiji je deo bio i ovaj trg, i dalje ka Temerinu i Segedinu, levo Zmaj Jovinom ka Futogu, a desno ulica Zlatne grede koja se završavala na Bari.
Kao što vidimo, Novi Sad je nastao raskršću 3 puta koji su se sastajali kod spomenika Zmaj Jovi ispred vladičinog dvora. Od raskršća ka zapadu, kroz Zmaj Jovinu (Glavna ulica) pruža se put ka Futogu i Kamenici, koji se razilaze na današnjem Trgu Slobode, levo (Kralja Alesandra) i desno (stara Jevrejska i Futoška ulica) od Gradske kuće. Od raskršća ka jugu, kroz Dunavsku ulicu, išao je put ka Petrovaradinu preko pontonskog mosta i dalje ka Beogradu, a ka severu, kroz Pašićevu, put ka Temerinu (Temerinska ulica), i dalje ka Budimpešti, od koga se kod nekadašnje kafane 3 kralja, odvajao put za Kisač (Kisačka ulica). Negde na sredini Zmaj Jovine ka severu se odvaja još jedan stari put, put ka Rumenci, koji vodi kroz Miletićevu, pa Vojvode Bojovića i Kralja Petra, do Rumenačke ulice.
Na početku trga sa desne strane na mestu nekadašnjeg turskog hana, koji je do temelja srušen u bombardovanju grada 1849. godine tokom Bune, nalazi se zdanje Matice srpske, zadužbina dobrotvorke Marije Trandafil gradu, kao „Zavod Marije Trandafil za srpsku pravoslavnu siročadu Novom Sadu“.
Preko puta se nalazi zgrada Srpske osnovne škole, poznatije ka Miletićeva osnovna škola, izgrađena je u stilu klasicizma, sa osnovom u obliku ćiriličnog slova „Ш“, 1871/74. u porti Nikolajevske crkve, na osnovu projekta Đerđa Molnara, „troškom varoške opštine“ po odluci Glavne skupštine Magistrata iz 1869. godine.
Ovo je jedna od ulica kojom su saobraćali tramvaji od 30. septembra 1911. do istog dana 1958. godine, kada je ukinut. Kroz Trg Marije Trandafil je prolazila Linija jedan, poznata kao bela linija od Futoške Kapije do Temerinske ulice. Ova linija je išla je od banje i bolnice duž Futoške ulice, Jevrejske, Zmaj Jovine pored Vladičinog dvora i onda Pašićevom i Temerinskom do kanala, gde je bio kraj linije.
Ovaj trg je najpre bio deo današnje Pašićeve ulice od pod imenom Velika čaršija, Ćurčijska ulica (Kurshnengasse, Szucs utca), da bi krajem XVIII veka, kada je ovamo iz Zmaj Jovine prebačena žitna pijaca, dobio ime Žitni trg. Ovo ime se nije menjalo čak ni tokom ratova, sve do posle II svetskog rata kada je ime trga bilo promenjeno u Trg Heroja Toze Markovića, a od 1990-tih Trg Marije Trandafil, kako se zove i danas. Uopšteno o dinamici promena imena ulica u Novom Sadu više možete pročitati na: Odontonimi Novog Sada.
