O JEVREJSKOJ ULICI

Današnju Jevrejsku ulicu čini kraj stare Jevrejske ulice koja je presečena pri probijanju Bulevara Maršala Tita, danas Mihajla Pupina, i početak stare Futoške ulice do Futoške pijace, koji se na nju nastavljao. Ulica se nalazi na pravcu koji vodi iz grada ka Futogu, koji je pre dvestotinak godina bio značajniji od Novog Sada i sedište Grofovije.

Novi Sad je nastao raskršću 3 puta koji su se sastajali kod spomenika Zmaj Jovi ispred vladičinog dvora. Od raskršća ka zapadu, kroz Zmaj Jovinu (Glavna ulica) pruža se put ka Futogu i Kamenici, koji se razilaze na današnjem Trgu Slobode, levo (Kralja Alesandra) i desno (stara Jevrejska i Futoška ulica) od Gradske kuće. Od raskršća ka jugu, kroz Dunavsku ulicu, išao je put ka Petrovaradinu preko pontonskog mosta i dalje ka Beogradu, a ka severu, kroz Pašićevu, put ka Temerinu (Temerinska ulica), i dalje ka Budimpešti, od koga se kod nekadašnje kafane 3 kralja, odvajao put za Kisač (Kisačka ulica). Negde na sredini Zmaj Jovine ka severu se odvaja još jedan stari put, put ka Rumenci, koji vodi kroz Miletićevu, pa Vojvode Bojovića i Kralja Petra, do Rumenačke ulice.

Današnja Jevrejska ulica na planu grada iz 1745. godine bila je deo tadašnje Futoške ulice, jedne od svega 9 ulica označenih na ovoj mapi, a većim delom nosi ime Futoška ulica (što vidimo i na Sauterovom planu grada iz 1889. godine). Futoška ulica se preko stare Jevrejske (danas Pozorišnog trga) uliva u Trg slobode, gde se spaja sa ulicom Kralja Aleksandra i nastavlja kao Zmaj Jovina.

Na Sauterovom planu vidimo originalno crnim označene značajne objekte u gradu, sa naprisima. U Jevrejskoj ulici su označena 3 objekta: Kompleks sinagoge, zgrada K&K vojne komande na uglu Jevrejske i Poštanske, i nekadašnja zgrada carine u kojoj se sada nalazi Katastar, na uglu Jevrejske i Vase Pelagića.

Kompleks sinagoge na Sauterovom planu je 4. sinagoga u istoriji Novog Sada, a peta je izgrađena na njenom mestu između 1906. i 1909. godine po projektu peštanskog arhitekte Lipota Baumhorna, koji je projektovao i Palatu štedionice na Trgu Slobode.

Na sledećoj slici je zgrada K&K vojne komande na uglu Jevrejske i Poštanske, oko 1960. godine, pre rušenja niza kuća i sa desne strane stare Jevrejske ulice zbog probijanja bulevara.

Današnja zgrada katastra na uglu Jevrejske i Vase Pelagića, izgrađena kao Carinarnica krajem XiX veka:

Ovo je jedna od ulica kojom su saobraćali tramvaji od 30. septembra 1911. do istog dana 1958. godine, kada je ukinut. Ovde je prolazila Linija jedan, poznata kao bela linija od Futoške Kapije do Temerinske ulice. Ova linija je išla je od banje i bolnice duž Futoške ulice, Jevrejske, Zmaj Jovine pored Vladičinog dvora i onda Pašićevom i Temerinskom do kanala, gde je bio kraj linije.

Današnja Jevrejska ulica je na najstarijem planu Novog Sada iz 1745. godine bio deo Futoške ulice, jedne od svega dve ulice koje i danas nose isto ime. Delu ulice od Trga slobode do sinagoge je promenjeno ime u Jevrejska ulica krajem XVIII veka, nakon što su u jednoj od prvih odluka novoosnovanog Magistrata Jevreji dobili rok za prodaju kuća, i naseljenje na određeno mesto, u Jevrejsku ulicu gde je osnovan jevrejski kvart (geto). Godine 1749, odobreno je osnivanje Jevrejske opštine kao zvanične administrativno-upravne i verske organizacije Jevreja u gradu, na čelu sa sudijom. Ime Jevrejska ulica je ostalo sve do 1930-tih kada je promenjena u Kralja Petra II, zajedno sa ostatkom Futoške ulice. U periodu od 1941do1944 Rakoczy Ferenc II utca, Futaki ut, a 1944-2000: Ulica JNA od Trga slobode sve do Kasarne na Futoškom putu, a odatle najpre Bulevar Edvarda Kardelja, pa kasnije Bulevar revolucije. 1990-tih vraćeni su nazivi Jevrejska i Futoška ulica i Futoški put. Uopšteno o dinamici promena imena ulica u Novom Sadu više možete pročitati na: Odontonimi Novog Sada.