NJEGOŠEVA 5

Parterna zgrada izgrađena u stilu klasicizma na prelazu iz XVIII u XIX vek, izdužene pravougaone osnove, bila je čuvena kafana „Bela lađa“. Koliko je kafana bila značajna za novosađane govori podatak da je ulica u kojoj se kafana nalazila najveći deo svog postojanja nosila naziv „Weisse Schiff – Gase”, „Feher-hajo utca”, odnosno „Bele lađe ulica”.

„Bela lađa” je nacionalizovana 28. juna 1948. godine. Poslednja dva vlasnika „Bele lađe” bili su Đorđe Zurković i Kosta Kotarac. „Vojvodinaput” je dobio na korišćenje ovaj objekat 18. novembra 1950. godine, i njegova unutrašnjost adaptirana za novu namenu. Danas je zgrada napuštena i u lošem stanju, a nedavno je vraćena neslednicima predratnih vlasnika.

Na mapi grada iz 1745. vidimo da ova ulica još nije trasirana, a mapi iz 1845 jeste, jer je nastala tek krajem XVIII veka. Ujedno se i pretpostavlja da sam objekat u kojem je smeštena kafana datira iz tog perioda, na osnovu arhitektonske analize.

U istorijskim izvorima kafana „Bela lađa” spominje se još 1812. godine, pod latinskim nazivom „Alba navis”, u pismu somborskog magistrata novosadskom.

Zgrada pripada poznom klasicizmu, koji je na ovom podneblju bio zastupljen na prelazu iz XVIII u XIX vek. 

Ulična fasada je široka sa 12 prozora i ulazom, koji je nekada bio kolski. Prozori su nadvišeni arhitravnim frontonima na vitičastim konzolama. Fasadno platno je ravno malterisano i završava se frizom sa rozetama tavanskih otvora u osama prozora, na koji se nastavlja profilisani potkrovni venac. 

Kao vlasnik, 1825. godine, spominje se Johan Perger, koji je 1827. kuću prodao Jožefu Veseckom. 

U tom periodu „Bela lađa” nije imala ostavu za konje, te ako je neko zanoćio u njoj, svoje konje je morao smestiti ili „Kod Fazana” ili „Kod Kamile”. Krajem 1828. godine, Jožef Vesecki je kuću prodao Johanu Bartolu.

Žandarmerija je za vreme Velike obnove, boravila u gostionici „Kod Bele lađe” od 7. novembra 1850. do 17. maja 1851. godine.

Putopisac Sigfrid Kaper koji je posetio Navi Sad 1850. godine, neposredno nakon bombardovanja u Buni i odseo u Beloj lađi, jednoj od samo šest zgrada kojima krov nije izgoreo:

„Sa glavnog trga (Trg Slobode)… skrenuli smo u jednu bočnu uličicu, ako tako uopšte mogu da se nazovu dva reda ruševina. Nekim čudom pošteđena, uzdiže se usred tih ruševina jednospratna kuća sa neoštećenim krovom. Jedna mala plava tabla kazuje da je to gostiona „Bela lađa“, trenutno najbolji, buduće da je jedini, hotel u Novom Sadu; ranije ova gostiona po svoj prilici nije primala goste na konak. Ona je samo zahvaljujući slučaju od obične, bedne i skajnute krčme, u koju su navraćali ubogi seljački kočijaši da potraže konačište za sebe i svoje konje, dobila u značaju i ugledu i postala nešto poput varoškog hotela. Zatražio sam jednu sobu; pošto su me najpre slali od jednog do drugog, dali su mi jednu vlažnu sobu pored konjušnice, koja je bila taman tolika da su u nju mogla da stanu dva daščana okvira, što će reći nešto kao dva ležaja, i dve pletene stolice, tako da je taman ostalo još malo prostora za stajanje…

Prema arhivskoj građi, od 1850. godine, u nekoliko navrata spominje se ime novog gostioničara „Kod Bele lađe” – Dimitrije Mita Savić.

Gostioničar Dimitrije Mita Savić u drugoj polovini XIX veka, postaje domaćin srpskoj političkoj i književnoj eliti, poput: Jovana Jovanovića Zmaja, Laze Kostića, Jovana Subotića, Mihaila Polita Desančića, Novaka Radonjića, Vojislava Ilića, Jakova Ignjatovića, Jovana Skerlića, Koste Trifkovića, Đure Jakšića, Jovana Đorđevića, Jaše Tomića, Ise Bajića, Miše Dimitrijevića, Laze Telečkog. Najpoznatiji gost bio je Svetozar Miletić.

Zbog Svetozara Miletića gostionica ima istorijski značaj, jer je u vreme delovanja Narodnog pokreta, prešao iz „Kamile” i ovde je držao političke debate i sastanke, dogovarao se sa istomišljenicima i svojim simpatizerima o akcijama koje će se preduzimati. Za njega je postojala zasebna soba, u koju niko nepozvan nije mogao kročiti. 

Na Sauterovom planu iz 1889. „Bela lađa” je ucrtana kao gostionica, zajedno sa „Tri krune”, a vidimo i staro pozorište srušeno 1892. 

Na obojenoj fotografiji snimljenoj oko 1895. godine, vidimo Trifkovićev trg sa parkom, napravljenim nakon rušenja prvog novosadskog pozorišta – Građanske dvorane. Zaokružena je „Bela lađa“.

Na fotografiji snimljenoj oko 1900. godine vidimo fasadu „Bele lađe“ sa natpisom.

Na fotografiji snimljenoj oko 1908. godine vidimo fasadu „Bele lađe“ sa ispisanim imenom kafane na tri jezika, duž kuće iznad prozora.

Fotografija iz vazduha snimljena 1926. godine prikazuje Njegoševu i Trg Slobode, a crvenim je zaokružena „Bela lađa“. 

Posle II svetskog rata ova čuvena kafana je zatvorena nakon 150 godina rada, a na fotografiji snimljenoj oko 1980. vidimo da se u zgradi nalazilo preduzeće „Novograp“.

Fotografija iz 1995. godine.