NJEGOŠEVA 2

Dvospratna reprezentativna stambeno-poslovna palata „Gvozdeni čovek“, izgrađena u stilu secesije, sa osnovom u obliku ćiriličnog slova „Ш“, 1908/09. godine, po projektu Pekla Bele u saradnji sa peštanskim arhitektom Karoljem Kovačem, za vlasnika Rimokatoličku crkvenu opštinu.

Na mestu ove zgrade se u XVIII veku nalazilo katoličko groblje, a početkom XIX veka je izgrađena dvospratna zgrada, takođe poznata kao „Gvozdeni čovek“.

Od 1913. u ovoj zgradi se nalazila čuvena poslastičarnica „Dormšteter“, a nakon smrti vlasnika Jakoba Dormštetera 1944. prelazi u državno vlasništvo i nosi najpre ime „Moskva“, zatim „Zagreb“, a od 90-ih godina prošlog veka menja ime u „Atina“, koje nosi i danas.

Bočna ulična fasada ove zgrade je na današnjoj Njegoševoj ulici, koja se ranije zvala ulica Bela lađa, po čuvenoj kafani koja se nalazila na broju 5. Na mapi grada iz 1745. vidimo da ova ulica još nije trasirana, a mapi iz 1845 jeste.

Kako se prvi put se u istorijskim izvorima kafana „Bela lađa” spominje već 1812. godine, pod latinskim nazivom „Alba navis”, u pismu somborskog magistrata novosadskom, ulica je verovatno formirana još krajem XVIII veka. 

Prvobitna zgrada „Gvozdeni čovek“ izgrađena je početkom XIX veka, a 1846. godine je ustupljena i adaptirana za potrebe Magistrata. U prizemlju su bili smeštena odeljenja zemljišnih knjiga, pasoša i arhive, a na spratu kancelarije drugih službi. U bombardovanju 1849. godine zgrada je izgorela i bila polusrušena, o čemu svedoči i Sigfid Kaper 1850:

„Sa glavnog trga… skrenuli smo u jednu bočnu uličicu, ako tako uopšte mogu da se nazovu dva niza ruševina.“

U velikoj obnovi, zgrada je obnovljena po sačuvanim nacrtima, za istog vlasnika Rimokatoličku crkvenu opštinu, a radove su izvodili baumajster Teodor Šeft i Andreas Haner.

Najstarija fotografija sačuvana fotografija na kojoj se vidi ova zgrada, snimljena je oko 1880. godine, a vidimo njenu osnovu na Sauterovom planu grada iz 1889. godine. Dobro se vidi i figura gvozdenog čoveka na samom uglu u nivou prvog prata.

Jedna od najstarijih fotografija stare zgrade „Gvozdeni čovek“ takođe snimljena oko 1880. sa dobro vidljivim detaljima.

Fotografija stare zgrade „Gvozdeni čovek“ snimljena oko 1900. godine, sa veoma dobro vidljivim detaljima fasade.

Fotografija snimljena 1904. godine, gde je retuširano gradilište palate „Štedionice“, pa se zgrada „Gvozdeni čovek“ vidi u celini na snimku sa tornja gradske kuće.

Fotografija snimljena neposredno nakon završetka izgradnje nove palate „Gvozdeni čovek“, 1909. koja nosi sve odlike stila secesije: razuđena osnova, velike stambene jedinice povezane prostranim komunikacijama kao i čitava lepeza fasadnog ukrasa koja prekriva ulična pročelja.
Na uglu je konstruisana manja kupola ispod koje je u niši smešten stari ratnički oklop po kome je zgrada dobila ime. U prizemlju vidimo poslastičarnicu Ištvana Hajereka sa tendom.

Obojena fotografija snimljena oko 1914. kada već vidimo natpis čuvene poslastičarnice „Dormstadter“, majstora poslastičara Jakova Dormšterera, koja je otvorena 1913. u prizemlju palate „Gvozdeni čovek“ i radila do smrti osnivača 1944. Posle II svetskog rata nastavila je da radi pod imenom „Moskva“, zatim „Zagreb“, pa „Atina“.

Na slici vidimo i tramvaj.

Fotografija palate „Gvozdeni čovek“ iz 1980-ih.

Na fotografiji vidimo današnji izgled zgrade iz vazduha.

Fotografija Gvozdenog čoveka iz vazduha.